Producentenverantwoordelijkheid (UPV) voor verpakkingen

Producentenverantwoordelijkheid (UPV) is een veelgebruikte vorm van beleid om de transitie naar een circulaire economie in de Europese Unie te ondersteunen. Er worden verschillende beleidsinstrumenten gehanteerd om producenten — financieel en soms ook organisatorisch — verantwoordelijk te maken voor de inzameling, sortering en verwerking van producten. De meest voorkomende UPV-instrumenten zijn inzamelings- of recyclingdoelstellingen, heffingen in de consumentenprijs en statiegeldsystemen. Ze worden ingezet om hergebruik, hoogwaardige recycling en ecodesign te bevorderen.

Volgens de producentenverantwoordelijkheid voor verpakkingen, zijn producenten en importeurs die verpakte producten op de markt brengen verantwoordelijk voor de inzameling en recycling daarvan. In Nederland voert het Afvalfonds Verpakkingen de producentenverantwoordelijkheid voor verpakkingen zo efficiënt en effectief mogelijk uit. Hiervoor is een systeem gebouwd op het principe ‘de vervuiler betaalt’. Alle bedrijven die verpakte producten op de Nederlandse markt brengen, betalen hiervoor de zogenoemde afvalbeheerbijdrage aan het Afvalfonds. Dit geld wordt gebruikt om het verpakkingsafval in te zamelen en te recyclen.

Afvalbeheerbijdrage

Elk bedrijf dat jaarlijks 50.000 kg of meer verpakkingsmateriaal op de Nederlandse markt brengt, is wettelijk verplicht om zich bij het Afvalfonds Verpakkingen aan te melden en de afvalbeheersbijdrage te betalen. De tarieven worden – per materiaalsoort – jaarlijks vastgesteld. Over de eerste 50.000 kilogram verpakkingsmateriaal betaalt een bedrijf géén afvalbeheerbijdrage. Deze bedrijven dienen wel te voldoen aan de overige bepalingen en verplichtingen uit het Besluit beheer verpakkingen.

Besluit beheer verpakkingen

De producentenverantwoordelijkheid voor verpakkingen is wettelijk geregeld in primair het Besluit beheer verpakkingen 2014. Dit besluit is de Nederlandse implementatie van de Europese verpakkingsrichtlijn, die er onder meer op is gericht om schadelijkheid van verpakkingen in het afvalstadium te voorkomen of te beperken. Daarnaast bevat dit besluit ook nationale maatregelen, zoals circulaire doelstellingen per materiaalsoort, statiegeld op kunststof drankflessen en (vanaf 31 december 2022) ook statiegeld op drankblikjes.

UPV kunststof verpakkingen

Als gevolg van de herziening van de Verpakkingsrichtlijn en de Kaderrichtlijn Afvalstoffen (2018) en de introductie van de Single Use Plastics-richtlijn (2019) wordt de producentenverantwoordelijkheid voor verpakkingen uitgebreid. De UPV-maatregelen gaan in 2023 in. Het Afvalfonds Verpakkingen geeft namens de producenten en importeurs op collectieve basis uitvoering aan deze extra verantwoordelijkheden:

• Producenten en importeurs zorgen voor een passende beschikbaarheid van een innamesysteem voor alle door hen in de handel gebrachte verpakkingen. Onder passende beschikbaarheid wordt verstaan dat het systeem gedurende het gehele jaar beschikbaar is en niet beperkt is tot gebieden waar de inname en het beheer van de betreffende afvalstoffen het meest kostenefficiënt is. Degene die voornemens is zich van de betreffende verpakkingen te ontdoen, wordt in staat gesteld om deze kosteloos bij het innamesysteem in te leveren.
• Producenten en importeurs zijn verplicht om consumenten te informeren over afvalpreventiemaatregelen, innamesystemen, voorzieningen voor hergebruik of nuttige toepassing en de preventie van zwerfafval.
• De producentenverantwoordelijkheid wordt uitgebreid naar bedrijfsafvalstromen. Daarom is het Afvalfonds Verpakkingen gestart met een initiatief om consumentenverpakkingen in het bedrijfsafval van organisaties – dat qua samenstelling gelijk is aan huishoudelijk afval – vanaf 1 januari 2023 gescheiden in te zamelen en te recyclen. Organisaties zijn bijvoorbeeld scholen, horeca, kantoren, winkels, zorginstellingen, sportverenigingen, culturele instellingen, et cetera. Kijk voor meer informatie op afvalgoedgeregeld.nl. Daarnaast wil het Afvalfonds Verpakkingen ook nascheiding mogelijk maken voor kunststof consumentenverpakkingen en drankenkartons in het bedrijfsmatig restafval.
• Voor de volgende eenmalige kunststof verpakkingen werd per 5 januari 2023 een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) ingevoerd:
  – Eenpersoons voedselverpakkingen waar direct uit gegeten kan worden, zoals on-the-go verpakkingen en saladeschaaltjes.
  – Zakjes en wikkels waar direct uit gegeten kan worden, zoals wikkels van snoeprepen.
  – Drankverpakkingen van maximaal 3 liter.
  – Lichte kunststof draagtassen.

Een producent/importeur die deze eenmalige kunststof verpakkingen op de markt brengt moet de kosten dekken van het opruimen van deze verpakkingen in het zwerfafval. Bovendien moet de producent/importeur specifieke bewustmakingscampagnes opzetten over (onder meer) herbruikbare alternatieven voor de verpakkingen en de effecten van zwerfafval.